Postępująca digitalizacja połączona z dynamicznym rozwojem nowoczesnych technologii skutkuje m.in. pojawianiem się nowych i coraz trudniej wykrywalnych metod tzw. prania pieniędzy, czyli wprowadzania do legalnego obrotu środków pieniężnych otrzymanych z nielegalnych źródeł, w tym działalności przestępczej, bądź finansowanie nielegalnej działalności, np. terrorystycznej. Przeciwdziałanie temu procederowi należy do priorytetowych obszarów zainteresowania zarówno rządów, jak i instytucji finansowych. Z tych powodów ustawodawca (unijny, jak i krajowy) sukcesywnie rozszerza krąg podmiotów podlegających regulacjom związanym z przeciwdziałaniem procederowi prania pieniędzy (ang. anti-money laundering – skrót AML).
Od dnia 13 lipca 2018 r. obowiązuje w Polsce ustawa z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu prania pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (zwana dalej ustawą AML). Jest to wyjątkowo trudny akt prawny, którego lektura może przyprawić o ból głowy. Doskonale obrazuje to poniższy cytat:
„Po pierwszym zderzeniu z przepisami ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu normalny prawnik mógłby dojść do wniosku, że jest to akt niezgodny z Konstytucją RP przez sam fakt, że jest kompletnie niezrozumiały, wprowadzający wywłaszczenie praktycznie bez żadnej kontroli1, inkwizycyjność połączoną z tzw. procesem Kafki, wymóg donosicielstwa, łamiący prawa i wolności osób fizycznych, brak odpowiedzialności urzędników i brak efektywnego nadzoru nad arbitralnością decyzji urzędników. Mogłoby nam się również wydawać, że jest to akt napisany przez maszyny dla maszyn czy ewentualnie przez fanatyków regulacji dla fanatyków regulacji. Normalny człowiek po prostu tych przepisów nie zrozumie.
Osoba narzekająca na RODO i jego ogólnikowość lub na ustawę o ochronie danych osobowych i jej techniczny język i szczegółowość w zderzeniu z ustawą o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu doznałaby trwałej i nieodwracalnej traumy ryzykującej katatonią. Tak się jednak zapewne nie stanie. Dlaczego? Ponieważ podmioty spoza rynku finansowego po prostu nie zrozumieją przepisów ustawy o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu.” („Przeciwdziałanie praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Praktyczny przewodnik”. red. Wojciech Kapica, Warszawa 2019, str. 236 i n.)
AML – KOGO DOTYCZY
Obowiązkom określonym w ustawie AML podlega szereg podmiotów, określanych jako tzw. instytucje obowiązane. Ich katalog jest mocno rozbudowany i jednocześnie zróżnicowany. Należą do nich banki, zakłady ubezpieczeniowe, kantory, fundusze inwestycyjne, notariusze, adwokaci, radcy prawni i wiele innych podmiotów, w tym:
- pośrednicy ubezpieczeniowi,
- pośrednicy w sprzedaży nieruchomości,
- biura rachunkowe,
- doradcy podatkowi,
- przedsiębiorcy w zakresie, w jakim przyjmują lub dokonują płatności za towary w gotówce o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane,
- przedsiębiorcy prowadzący działalność polegającą na obrocie dziełami sztuki, przedmiotami kolekcjonerskimi oraz antykami w galeriach sztuki lub domach aukcyjnych, w zakresie transakcji o wartości równej lub przekraczającej równowartość 10 000 euro, bez względu na to, czy transakcja jest przeprowadzana jako pojedyncza operacja, czy kilka operacji, które wydają się ze sobą powiązane.
OBOWIĄZKI INSTYTUCJI OBOWIĄZANYCH W RAMACH AML
Ustawa AML nakłada na instytucje obowiązane szereg obowiązków, których przestrzeganie pozwala z jednej strony zwiększyć bezpieczeństwo finansowe i obniżyć ryzyko związane z oszustwami, z drugiej – ma uchronić przedsiębiorcę przed posądzeniem o współudział w zabronionym procederze.
Katalog działań, jakie muszą podejmować instytucje obowiązane, obejmuje m.in. kontrolę swoich kontrahentów, analizowanie przeprowadzanych transakcji, a także powiadamianie Generalnego Inspektora Informacji Finansowej (GIIF) o transakcjach podejrzanych czy opiewających na wartość przekraczającą przewidziany prawem limit.
W ramach podejmowanych działań instytucje obowiązane powinny stosować przewidziane prawem środki bezpieczeństwa finansowego obejmujące m.in.: identyfikację klienta oraz weryfikację jego tożsamości ‘identyfikację tzw. beneficjenta rzeczywistego, bieżące monitorowanie stosunków gospodarczych z kontrahentami, badanie źródła pochodzenia wartości majątkowych będących w dyspozycji klienta, czy bieżącą aktualizację posiadanych dokumentów, danych lub informacji dotyczących stosunków gospodarczych.
Podmioty zobowiązane muszą wyznaczyć kadrę kierowniczą wyższego szczebla, która będzie odpowiedzialna za wykonywanie obowiązków określonych w ustawie AML (art. 6), a także pracownika zajmującego kierownicze stanowisko, odpowiedzialnego za zapewnienie zgodności działalności instytucji obowiązanej oraz jej pracowników z ustawą AML (art. 8). Przedsiębiorca prowadzący działalność jednoosobowo jest zobowiązany samodzielnie wykonywać powyższe obowiązki.
Instytucja obowiązana powinna również opracować wewnętrzną procedurę AML oraz procedurę anonimowego zgłaszania naruszeń w zakresie AML. Dodatkowo powinna archiwizować dokumenty i informacje uzyskane w wyniku stosowania środków bezpieczeństwa finansowego oraz dowody potwierdzające przeprowadzone transakcje i ewidencje transakcji, a także zorganizować szkolenia dla pracowników dotyczące problematyki AML z uwzględnieniem ochrony danych osobowych (RODO).
Podmioty, które nie spełnią powyższych obowiązków, narażają się na dotkliwe kary finansowe.
INDYWIDUALNY POZIOM RYZYKA
Stopień skomplikowania materii, której dotyczy ustawa AML sprawia, że nastręcza ona wielu wątpliwości. Szczególne trudności, zwłaszcza interpretacyjne, pojawiają się, gdy wzięty zostanie pod uwagę główny cel ustawy, tj. oparcie systemów przeciwdziałania prania pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu na indywidualnym poziomie ryzyka wystąpienia takiego procederu u podmiotu zobowiązanego (risk based approach).
Oznacza to, że przepisy ustawowe nie odgrywają głównej roli przy wyznaczeniu zakresu obowiązków instytucji obowiązanej. Tym samym to instytucja obowiązana musi samodzielnie zaprojektować system przeciwdziałania, który będzie dostosowany do zidentyfikowanego ryzyka związanego z działalnością tego podmiotu. Projektując ów system, przedsiębiorca musi uwzględnić ryzyka dotyczące m.in. typu jego klientów, jego produktów, kanałów ich dystrybucji czy zakresu geograficznego jego działalności i do zidentyfikowanego poziomu ryzyka dobrać takie narzędzia, które zapewnią skuteczność systemu. Należy przy tym mieć świadomość, że instytucja obowiązana musi być w stanie na każdym kroku wykazać należytą staranność przy projektowaniu systemu przed organami nadzoru.
Bez wsparcia prawnika większość podmiotów, które podlegają ustawie AML, nie będzie w stanie samodzielnie sprostać obowiązkom przez nią narzuconym.
KARY ZA NARUSZENIA AML
Przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu to jeden z wielu uciążliwych obowiązków nałożonych na podmioty prowadzące działalność w Polsce. Za ich ignorowanie lub naruszenie ustawa AML przewiduje dotkliwe kary i sankcje.
KTO MOŻE BYĆ UKARANY ZA NARUSZENIA AML?
Kary i sankcje nakładane są na instytucje obowiązane, w tym na członków zarządu w spółkach, wskazanych jako osoby odpowiedzialne za wykonanie obowiązków ustawowych, a także na kadrę kierowniczą wyższego szczebla lub pracownika odpowiedzialnego za zapewnienie zgodności prowadzonej działalności z przepisami AML, oraz na przedsiębiorcę prowadzącego jednoosobową działalność, jeżeli nie wykonuje obowiązków wynikających z ustawy AML.
KARY ADMINISTRACYJNE
Katalog kar administracyjnych obejmuje:
- publikację w Biuletynie Informacji Publicznej informacji o instytucji oraz zakresie naruszenia,
- nakaz zaprzestania podejmowania określonych czynności,
- cofniecie koncesji lub zezwolenia albo wykreślenie z rejestru działalności regulowanej,
- zakaz pełnienia obowiązków na stanowisku kierowniczym,
- karę pieniężną.
KARY PIENIĘŻNE
Wysokość kary pieniężnej uzależniona jest od wielu czynników, co do zasady może ona wynosić dwukrotność kwoty korzyści osiągniętej lub straty unikniętej przez instytucję obowiązaną w wyniku naruszenia, bądź w przypadku, gdy nie jest możliwe ustalenie kwoty tej korzyści lub straty – do wysokości równowartości kwoty 1 000 000 euro.
SANKCJE KARNE
Za naruszenie obowiązków związanych z przeciwdziałaniem praniu pieniędzy Ustawa AML przewiduje karę grzywny i/lub karę pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Natomiast kodeks karny przewiduje karę pozbawienia wolności od 6 miesięcy aż do 12 lat.
ZAKRES USŁUG KANCELARII W ZAKRESIE AML
Zakres wsparcia prawnego naszych radców prawnych w obszarze AML obejmuje:
- audyt prawny – po jego przeprowadzeniu prawnicy Kancelarii przedstawią schemat wdrożenia regulacji AML w organizacji;
- opracowanie dokumentacji obejmującej:
- ocenę ryzyka;
- wewnętrzną procedurę AML;
- procedurę anonimowego zgłaszania naruszeń;
- procedurę „Poznaj swojego Klienta” – jako procedurę uzupełniającą względem wewnętrznej procedury AML;
- niezbędne załączniki do procedur;
- szkolenia dla kadry i pracowników wykonujących obowiązki związane z AML z uwzględnieniem wymaganych przez ustawę zagadnień związanych z ochroną danych osobowych (RODO).
Osoby zainteresowane skorzystaniem z naszych usług zapraszamy do kontaktu. Porad prawnych udzielamy w Kancelarii Radców Prawnych w Lublinie lub online.